Conceptual art - nghệ thuật ý niệm là gì?

Trào lưu nghệ thuật ý niệm (Conceptual art) xuất hiện lần đầu tiên trên bài viết Concepts Art - trong tập san Anthology– 1963 của Flynt) là một trong những trào lưu quan trọng nhất của nghệ thuật sau hiện đại với những tác giả như Sol Lewitt, Lucy Lippard, Mel Bochner, Marcel Brrodhaer, John Baldessari.

Đây là một trào lưu nghệ thuật khá độc đáo và khác thường, khám phá những cách thức và chất liệu ” không tưởng”. Conceptual art dựa trên những nguyên tắc chưa từng có: chối bỏ cả sự độc nhất của một vật thể mỹ thuật cũng như sự cần thiết của một đôi bàn tay nghệ sĩ trong quá trình sáng tác.

Nghệ thuật ý niệm là gì?

Conceptual art là trào lưu nghệ thuật ý niệm/ vị niệm/ khái niệm được bắt nguồn từ những nỗ lực của các nghệ sĩ nhằm chối bỏ quan niệm Nghệ thuật như vật thể (Art as Object) để chú trọng tới tính tiến trình (process) của tác phẩm. Đồng thời giải cấu trúc nghệ thuật tạo hình thông qua việc đưa vào đó các tính chất thời gian, sân khấu và ngôn ngữ thay thế cho các tính chất không gian và thị giác vốn là lõi cốt của nghệ thuật tạo hình hiện đại.

Tác phẩm Cosmic Thing của Damian Ortega năm 2002

Một trong những định nghĩa đầu tiên của nghệ thuật khái niệm là gì? Nghệ sĩ người  Mỹ -  Sol LeWitt đã nói : ”Trong nghệ thuật khái niệm, ý tưởng hoặc khái niệm là khía cạnh quan trọng nhất của tác phẩm.Khi một nghệ sĩ sử dụng một hình thức nghệ thuật khái niệm, điều đó có nghĩa là tất cả các kế hoạch và quyết định đều được hoàn thành từ trước khi thực hiện và việc thực hiện tác phẩm chỉ là một việc thứ yếu mà thôi. Ý tưởng trở thành một cỗ máy tạo ra nghệ thuật”. 

Theo đó, trong nghệ thuật ý niệm/vị niệm (Conceptual art /Conceptualism) các khái niệm hoặc ý tưởng liên quan đến tác phẩm được ưu tiên hơn các mối quan tâm về thẩm mỹ, kỹ thuật tạo hình và vật chất truyền thống. Một số tác phẩm nghệ thuật khái niệm, đôi khi được gọi là nghệ thuật sắp đặt, có thể được xây dựng bởi bất kỳ ai chỉ bằng cách làm theo một loạt hướng dẫn bằng văn bản.

Quá trình hình thành và phát triển của Conceptual art

Nghệ thuật vị niệm có thể được xem là đạt đến tột đỉnh cũng như cơn khủng hoảng của nó vào những năm 1966 – 1972. Thuật ngữ “conceptual art” được sử dụng phổ biến đầu tiên khoảng năm 1967, nhưng thực sự có thể xem một số hình thức nghệ thuật khái niệm đã tồn tại suốt thế kỷ 20.

“Not Afraid of Love” của Maurizio Cattelan tại Paris vào năm 2016

Vào những năm 1960, nhiều nghệ sĩ đã thử nghiệm nghệ thuật ý niệm trên các vật thể và vật liệu theo truyền thống gắn liền với nghệ thuật tạo hình. Vào năm 1967, Sol LeWitt đã viết trong bài luận “Những đoạn về nghệ thuật khái niệm” rằng “bản thân ý tưởng, ngay cả khi nó không được tạo hình, cũng giống như một tác phẩm nghệ thuật như bất kỳ sản phẩm hoàn chỉnh nào”. Các nghệ sĩ khái niệm đã sử dụng tác phẩm của họ để đặt câu hỏi về khái niệm nghệ thuật là gì và để phê bình các cấu trúc tư tưởng cơ bản của việc sản xuất, phân phối và trưng bày nghệ thuật.

Nghệ thuật vị niệm đã thực sự trở thành một hiện tượng quốc tế, nghệ thuật vị nghệ thuật. Trong những năm 60 của thế kỷ trước, người ta có thể tìm thấy các tác phẩm nghệ thuật ý niệm được tạo ra ở San Diego, Prague và Buenos Aires cũng như New York, với vô vàn những hình thái: từ kiến trúc, hội họa, nhiếp ảnh, nghệ thuật sắp đặt, cho đến những dạng thức chưa từng có trong những tác phẩm trình diễn mang tính chất ngẫu nhiên, sự cố (happening) hay nhất thời.

Những phương thức thể hiện tiêu biểu concept art là gì

1. Ngôn ngữ

Trước những năm 1960, việc sử dụng chữ viết trong các tác phẩm nghệ thuật đã trở nên quá quen thuộc, những dòng chữ đã thường xuyên xuất hiện như một yếu tố thị giác trong các bức tranh của trường phái Lập thể. Nếu như trước đây, các tiền bối chỉ tận dụng hình thức của chữ viết thì khi trào lưu nghệ thuật ý niệm nổ ra, các nghệ sĩ vị niệm thực sự đã khác ngôn ngữ một cách triệt để từ biểu hiện, ý nghĩa cho đến lịch sử của từng con chữ. 

Bức tranh The pencil story của John Baldessari

Họ là những nhà ngôn ngữ học thực sự, ngôn ngữ vẫn là biểu thị của chính nó nhưng lại mang những hàm ý xâu xa. Những tác phẩm nghệ thuật dựa trên chất liệu văn bản thường sử dụng những hình thức trừu tượng, ví dụ như dưới dạng một mệnh lệnh đột ngột, một tuyên bố mập mờ hay thậm chí chỉ là một từ đơn lẻ.

John Baldessari , “The pencil story” (Câu chuyện một bút chì) : “Từ lâu, tôi đã có chiếc bút chì cũ này trên bảng điều khiển ở xe ô tô. Mỗi lần nhìn nó, tôi đều cảm thấy khó chịu bởi đầu bút quá nhàm tẻ và bẩn thỉu. Tôi đã luôn có ý định gọt nhọn nó, và cuối cùng khi không thể chịu đựng được thêm nữa, tôi đã gọt cái bút ấy. Tôi không chắc, nhưng tôi nghĩ rằng điều này có một mối liên hệ nào đó với nghệ thuật.”

2. Sự can thiệp (Intervention)

Phương tiện biểu hiện này được thể hiện ở chỗ: một hình ảnh, một câu chữ hay một vật gì đó được đặt vào một ngữ cảnh không được mong đợi, vì thế lôi kéo sự chú ý cũng như làm nảy sinh chất vấn về ngữ cảnh đó.

Một ví dụ về sự can thiệp là dự án pa-nô quảng cáo của nghệ sĩ Mỹ Felix Gonzalez-Torres, mà trong đó anh ta đã dùng bức ảnh chụp một cái giường đôi không người với tấm trải giường nhàu nát để làm thành 24 tấm pa-nô quảng cáo bày ở những địa điểm khác nhau khắp nơi ở New York. Điều này có ý nghĩa gì? Chẳng có ngôn từ hay chú giải gì kèm theo cả.

Untitled (Bed), Felix Gonzalez-Torres, 1991

Với người qua đường nó có thể mang nhiều ý nghĩa, lệ thuộc vào chính những hoàn cảnh của họ. Nó nói về tình yêu và sự xa vắng: giường đôi thường để cho những người tình chia sẻ cùng nhau. Đó là những gì mà nhiều người chúng ta thường nhìn thấy trước khi đi làm vào buổi sáng.

Đây là một hình ảnh riêng tư một cách khác thường khi được trưng bày ở mọi nơi như chúng ta đã thấy nó và dĩ nhiên cái môi trường hay ngữ cảnh đó đã trở thành một phần trọng yếu trong ý nghĩa của nó.

Có lẽ một vài người qua đường nhận ra rằng nó là tác phẩm của Gonzalez-Torres và đoán rằng đó là hình ảnh cái giường của anh ta và người tình Ross, người mà gần đây đã qua đời vì bệnh AIDS. Nhưng những ý nghĩa đặc biệt riêng tư đó chẳng cần phải thuận theo: ý nghĩa là những gì mà mỗi chúng ta tự khám phá về nó.

3. Nghệ thuật trình diễn conceptual

Người nghệ sĩ sẽ sử dụng chính những hành động của mình để bộc lộ ý tưởng và các chất vấn, và đó có thể là trình diễn kết hợp với cả một quá trình tương tác trực tiếp hay chỉ là vài khoảnh khắc được lưu giữ bởi chụp ảnh hay quay lại video.

Pose Work For Plinths của nghệ sĩ người Scotland - Bruce Mclean năm 1971

Bruce McLee sử dụng nghệ thuật hình thể trong màn trình diễn của mình như một sự chất vấn, bình luận mỉa mai và hóm hỉnh với chuẩn mực kiến trúc và điêu khắc trên bệ đỡ của truyền thống. 

4. Tư liệu bằng chứng (document)

Tác phẩm One and Three Tables của Joseph Kosuth

Ở loại hình này, tác phẩm được kiến tạo với một dáng vẻ vô cùng khách quan, chân thực trong sự tồn tại hữu hình cả không gian và thời gian. Ở đây, ý niệm hay hành động được giới thiệu thông qua những bằng chứng cụ thể : ghi chú, bản đồ, biểu đồ, tranh, ảnh, dưới dạng tổng hợp, sưu tầm trong cả một quá trình không hề ngắn.

One and Three Tables (1965), Joseph Kosuth, thuộc một chuỗi tác phẩm của ông với các đối tượng quen thuộc là đồ dùng sinh hoạt hàng ngày như bàn, ghế, đèn, chổi,…. Mỗi tác phẩm đều gồm một vật thể thực, đặt bên cạnh tấm ảnh chụp và bản in định nghĩa vật dụng ấy theo từ điển.

5. Nhiếp ảnh ý niệm

Sự biến hóa đa dạng từ đối tượng, góc tiếp cận cho đến kỹ thuật xử lý ảnh hậu kỳ là những yếu tố đặc biệt của thể loại nhiếp ảnh khiến loại hình này trở thành “miền đất hứa” với các nghệ sĩ vị niệm.

Dominic Rouse The Go- Between (2004)

>>> Có thể bạn quan tâm: Aesthetic là gì?

Nhiếp ảnh ý niệm là một thể loại hay phương thức trong nhiếp ảnh, dùng để truyền tải một ý tưởng, một ý nghĩa mà người chụp hướng tới và muốn truyền tải tới người xem. Thông thường thì những thông điệp này không nằm hiển hiện trên bề mặt bức ảnh mà chúng có một lớp nghĩa dựa trên những chủ thể được chụp trong ảnh. 

Trên đây là những thông tin mà chúng tôi tổng hợp được về Conceptual Art. Mong rằng bài viết đã cung cấp cho các bạn đầy đủ những thông tin cần thiết về Nghệ thuật ý niệm. Cảm ơn các bạn đã theo dõi đến cuối bài viết.